Kwas foliowy w ciąży pełni bardzo ważną rolę. Poznaj najnowsze wytyczne dotyczące suplementacji kwasu foliowego w ciąży, sprawdź aktualne dawki i zalecenia. Dowiedz się jaki wpływ ma kwas foliowy na przebieg ciąży i rozwój dziecka, poznaj źródła kwasu foliowego.
Zapewnienie zaopatrzenia w niektóre witaminy i mikroelementy pełni ważną rolę przed ciążą oraz na jej początku. Należy więc zwrócić uwagę na odpowiednie przygotowanie do niej również poprzez suplementację niezbędnych składników mineralnych i witamin.
Wśród składników, których korzyści wynikające ze stosowania w ciąży jednoznacznie udowodniono znajduje się kwas foliowy, jod, witamina D3, kwasy DHA i żelazo (w określonych przypadkach).
Sprawdź najnowsze wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji kobiet w ciąży.
W tym artykule omówię kwas foliowy.
Suplementacja w ciąży – kwas foliowy (skrócona wersja odpowiedzi dla leniwców)
Najnowsze wytyczne PTGiP (lipiec 2020):
1. Kwas foliowy w ciąży – dawka:
- u wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym, stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4 mg/dobę w postaci suplementów, jako uzupełnienie naturalnej, bogatej w foliany diety
- w I trymestrze (do 12 tygodnia ciąży) stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę
- po 12 tygodniu i w okresie karmienia w populacji kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka, stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę
- u pacjentek z dodatnim wywiadem w kierunku NTD (wad cewy nerwowej) w poprzedniej ciąży, stosowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego w ściśle określonym czasie tj. na co najmniej 4 tyg. przed planowaną koncepcją i przez pierwsze 12 tyg. ciąży, a następnie zmniejszenie dawki tak jak w populacji ogólnej
- u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka niedoboru folianów i wad cewy nerwowej, stosowanie folianów (kwas foliowy i/lub aktywne foliany) w dawce 0,8 mg/dobę co najmniej 3 miesiące przed planowaną koncepcją oraz w okresie ciąży i karmienia. Grupa podwyższonego ryzyka obejmuje kobiety:
√ chorujące na cukrzycę typu I lub II przed ciążą
√ stosujące w okresie ciąży lub przed ciążą leki przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę,
√ stosujące używki
√ z niewydolnością nerek lub wątroby
√ z BMI>30
√ po operacjach bariatrycznych lub z chorobami przewodu pokarmowego skutkującymi zaburzeniami wchłaniania (ch. Leśniowskiego–Crohna, colitis ulcerosa, celiakia)
2. Niedobór kwasu foliowego w ciąży – zagrożenia:
- zwiększa ryzyko niezamknięcia się cewy nerwowej – co może prowadzić do powstania wad rozwojowych między innymi: bezmózgowia, przepukliny mózgowo-rdzeniowej czy rozszczepu kręgosłupa
- zwiększa ryzyko występowania zespołu Downa, rozszczepu wargi i podniebienia
- może prowadzić do niedorozwoju łożyska i zwiększać ryzyko jego odklejania
- zwiększa ryzyko wystąpienia poronień
- może być przyczyną niskiej masy urodzeniowej dziecka
- zwiększa ryzyko rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej
3. Produkty bogate w kwas foliowy:
- zielone warzywa liściaste (sałata, szpinak, brokuły, kapusta, brukselka),
- niektóre owoce, zwłaszcza pomarańcze i grejpfruty (a także świeżo wyciśnięty sok),
- zboża pełnoziarniste
- jaja, orzechy, sery
- rośliny strączkowe (groszek, fasolka i bób)
- ciecierzyca (np: w hummusie)
- soczewica (czerwona, zielona)
- szparagi
- natka pietruszki, ale też suszone zioła takie jak: rozmaryn, mięta i bazylia
- ziarna słonecznika (łatwo je dodać do zielonych sałatek)
Suplementacja w ciąży – kwas foliowy (rozszerzona wersja odpowiedzi dla prymusek)
Suplementacja w ciąży
Zgodnie ze stanowiskiem WHO z 2016 roku, jak i większości towarzystw naukowych rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych u wszystkich ciężarnych nie jest zalecane. W Polsce rekomendacje co do suplementacji w ciąży wydaje Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP). Co jakiś czas są one aktualizowane – tak, aby były one zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej i najnowszymi doniesieniami naukowymi. Ostatnia aktualizacja wytycznych w tym zakresie została wydana w lipcu 2020 roku. Polscy eksperci w swoich rekomendacjach zwracają uwagę na następujące kwestie:
- sposób żywienia w okresie ciąży jest niezwykle ważny, wpływa na stan i rozwój płodu, dlatego podstawowym źródłem mikroelementów i witamin u kobiet w ciąży powinna być przede wszystkim dobrze zbilansowana dieta
- rutynowe stosowanie suplementów diety (preparatów wielowitaminowych) nie jest zalecane
- zgodnie z aktualną wiedzą i specyfiką społeczeństwa polskiego, kobiety w ciąży powinny suplementować: kwas foliowy, witaminę D, jod, kwasy DHA oraz żelazo
- suplementacja innych składników nie jest wskazana w populacji kobiet zdrowych, jeżeli nie ma do tego określonych wskazań medycznych
Stosowanie suplementów zawsze należy skonsultować z lekarzem, który dobierze optymalną dawkę w zależności od aktualnego zapotrzebowania. Lekarz może również podjąć decyzję o kontynuowaniu suplementacji aż do końca okresu laktacji.
Kwas foliowy w ciąży
Kwas foliowy znany również pod nazwami foliany, folacyna, witamina B9 jest niezwykle ważny dla prawidłowego rozwoju dziecka w czasie ciąży. Właściwa podaż folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w czasie ciąży oraz karmienia piersią istotnie wpływa na prawidłowy rozwój oraz wzrastanie płodu i noworodka.
Stężenie folianów w surowicy > 10nmol/l i w erytrocytach > 340nmol/l odzwierciedla ich wystarczające spożycie w populacji zdrowych dorosłych. Podaż z żywnością zaspokaja tylko częściowo zwiększone zapotrzebowanie podczas ciąży – około 150–250 µg, a w przypadkach deficytu kwasu foliowego w diecie już po czterech miesiącach dochodzi do wyczerpania jego zapasów w organizmie. Aby dostarczyć rekomendowaną dawkę kwasu foliowego, czyli 400 μg, kobieta w ciąży musiałaby codziennie spożywać ok. 1 kg szpinaku.
Foliany pełnią ważną rolę m.in. w syntezie DNA, uczestniczą w metabolizmie aminokwasów, białek, są niezbędne do powstawania i wzrostu komórek dziecka, wpływają na prawidłowy rozwój układu krwiotwórczego i nerwowego rozwijającego się organizmu. Ich niedobór skutkuje zaburzeniami podziałów komórkowych, zwłaszcza w szybko rosnących tkankach, takich jak szpik kostny, czy tkanki płodu. W konsekwencji może dochodzić do powstawania erytrocytów z nieprawidłowym jądrem komórkowym i rozwoju anemii megaloblastycznej (MCV), a także poronień i wad wrodzonych, w szczególności wad cewy nerwowej (NTD – neural tube defects), których częstość występowania szacuje się globalnie na 18,6 na 10 000 urodzeń. Niedobór folianów wiąże się z poważnymi konsekwencjami u wzrastającego płodu – wad cewy nerwowej, jak również rozszczepu wargi i podniebienia oraz zespołu Downa. Zaburzenia metabolizmu folianów mogą prowadzić do hiperhomocysteinemii i powikłań ciąży, takich jak: poronienia nawracające, zahamowanie wzrastania wewnątrzmacicznego płodu, przedwczesnego porodu i małej masy urodzeniowej noworodka oraz stanu przedrzucawkowego.
Kwas foliowy – dawka dla kobiet w ciąży
Eksperci wskazują, iż w celu uzyskania odpowiedniego stężenia folianów w krwinkach niezbędna jest suplementacja kwasem foliowym przez każdą kobietę w wieku prokreacyjnym. Dawka suplementacyjna zależy od poziomu ryzyka wystąpienia powikłań u ciężarnej. Jeżeli w historii kobiety w wywiadzie występuje ryzyko występowania wad cewy nerwowej u dziecka, to wówczas PTGiP rekomenduje przyjmowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego przez co najmniej 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę i do 12 tygodnia ciąży. Dłuższe stosowanie kwasu foliowego w dawce 4 mg/dobę może wiązać się z potencjalnie szkodliwym wpływem na płód. Z badań wynika, że stosowanie dużych dawek folianów w ciąży może zwiększać ryzyko wystąpienia autyzmu u dzieci.
Najnowsze szczegółowe zalecenia dotyczące suplementacji kwasu foliowego przedstawiłam na początku artykułu.
W suplementacji należy brać pod uwagę preparaty o udokumentowanym składzie
i działaniu.
W ostatnich latach wskazywano też na dużą rolę jaką odgrywa enzym MTHFR oraz mutacja genu MTHFR w cyklu przemian kwasu foliowego, dlatego tym zagadnieniem zajmę się w osobnym artykule.