Żelazo odgrywa w ciąży bardzo ważną rolę. Poznaj najnowsze wytyczne dotyczące suplementacji żelaza w ciąży, sprawdź aktualne dawki i zalecenia. Dowiedz się jaki wpływ ma żelazo na przebieg ciąży i rozwój dziecka, do czego prowadzi niedobór lub nadmiar żelaza, poznaj źródła żelaza w diecie.
Zapewnienie zaopatrzenia w niektóre witaminy i mikroelementy pełni ważną rolę przed ciążą oraz na jej początku. Należy więc zwrócić uwagę na odpowiednie przygotowanie do niej również poprzez suplementację niezbędnych składników mineralnych i witamin.
Wśród składników, których korzyści wynikające ze stosowania w ciąży jednoznacznie udowodniono znajduje się kwas foliowy, jod, witamina D3, kwasy DHA i żelazo (w określonych przypadkach).
Sprawdź najnowsze wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji kobiet w ciąży.
W tym artykule omówię żelazo.
Suplementacja w ciąży – żelazo (skrócona wersja odpowiedzi dla leniwców)
Najnowsze wytyczne PTGiP (lipiec 2020):
1. Żelazo w ciąży – dawka:
- w najnowszych wytycznych nie zaleca się jak do tej pory przyjmowania żelaza przez wszystkie ciężarne, ale kontrolę morfologii i stężenia ferrytyny podczas pierwszej wizyty położniczej, a następnie morfologii w 15-20, 27-32, 33-37 i 38-39 t.c.
- stosowanie preparatów żelaza przed 16 t.c. tylko u kobiet ze stwierdzoną niedokrwistością z niedoboru żelaza (tj. z Hb < 11 g/dl i obniżonym stężeniem ferrytyny)
- dopuszczenie suplementacji żelaza w dawce do 30 mg/d u kobiet bez anemii ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 mcg/l po 16 tygodniu ciąży
- w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza zaleca się stosowanie niskich dawek żelaza doustnie przez dłuższy czas, a w razie braku odpowiedzi, proponuje się zmianę na preparat o udowodnionej zwiększonej biodostępności lub zwiększenie dawki i dalszą obserwację stężenia żelaza
- w przypadku braku odpowiedzi na duże lecznicze dawki żelaza doustnego lub Hb < 7 g/dl należy przeanalizować konieczność przetoczenia KKCz (koncentrat krwinek czerwonych)
2. Niedobór żelaza w ciąży – zagrożenia:
- niedokrwistość z niedoboru żelaza
- hipotrofia płodu (nieprawidłowa wielkość płodu)
- ryzyko porodu przedwczesnego
- zaburzenia czynności skurczowej macicy w czasie porodu
- zaburzenia pracy systemu odpornościowego, zwiększona podatność na stany zapalne
- zwiększa ryzyko poronienia
- może wpływać na drowie dziecka w przyszłości – wyższe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u dziecka
3. Żelazo – źródła:
- mięso, ryby
- jajka
- warzywa strączkowe, tofu, nać pietruszki
- produkty z pełnego ziarna, orzechy, migdały, siemię lniane
- najbogatsze w żelazo nasiona to pestki dyni, sezam
- kasza jaglana, gryczana, amarantus, soczewica
Pamiętajmy, że witamina C zwiększa przyswajalność żelaza, dlatego warto łączyć te produkty z produktami bogatymi w witaminę C (w tym czerwonymi i zielonymi warzywami).
Warto też pamiętać, że kofeina występująca na przykład w kawie (więcej o piciu kawy w ciąży przeczytasz tutaj) czy taniny zawarte w herbacie działają hamująco na biodostępność żelaza, dlatego podczas posiłków bogatych w żelazo najlepiej z nich zrezygnować.
Suplementacja w ciąży – Żelazo (rozszerzona wersja odpowiedzi dla prymusek)
Suplementacja
Zgodnie ze stanowiskiem WHO z 2016 roku, jak i większości towarzystw naukowych rutynowe stosowanie preparatów wielowitaminowych u wszystkich ciężarnych nie jest zalecane. W Polsce rekomendacje co do suplementacji w ciąży wydaje Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP). Co jakiś czas są one aktualizowane – tak, aby były one zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej i najnowszymi doniesieniami naukowymi. Ostatnia aktualizacja wytycznych w tym zakresie została wydana w lipcu 2020 roku. Polscy eksperci w swoich rekomendacjach zwracają uwagę na następujące kwestie:
- sposób żywienia w okresie ciąży jest niezwykle ważny, wpływa na stan i rozwój płodu, dlatego podstawowym źródłem mikroelementów i witamin u kobiet w ciąży powinna być przede wszystkim dobrze zbilansowana dieta
- rutynowe stosowanie suplementów diety (preparatów wielowitaminowych) nie jest zalecane
- zgodnie z aktualną wiedzą i specyfiką społeczeństwa polskiego, kobiety w ciąży powinny suplementować: kwas foliowy, witaminę D, jod, kwasy DHA oraz żelazo
- suplementacja innych składników nie jest wskazana w populacji kobiet zdrowych, jeżeli nie ma do tego określonych wskazań medycznych
Stosowanie suplementów zawsze należy skonsultować z lekarzem, który dobierze optymalną dawkę w zależności od aktualnego zapotrzebowania. Lekarz może również podjąć decyzję o kontynuowaniu suplementacji aż do końca okresu laktacji.
Żelazo
W naszym organizmie żelazo występuje w hemoglobinie (barwnik krwi), mioglobinie (barwnik mięśni), enzymach tkankowych, a także w formie zapasowej – ferrytynie.
Żelazo w ciąży
W okresie poza ciążą przeciętna dieta zazwyczaj w zupełności pokrywa dzienne zapotrzebowanie na żelazo, które u kobiet nieciężarnych wynosi 18 mg, natomiast w ciąży wzrasta do 27 mg/ dobę. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się odpowiednio o około 1 mg w I trymestrze i o około 7,5 mg w III trymestrze na dobę, co jest wynikiem wzrostu zapotrzebowania rosnącego płodu, popłodu i zwiększenia się objętości mięśnia macicy.
Żelazo jest potrzebne do produkcji hemoglobiny – białka, które transportuje tlen do tkanek. W trakcie ciąży odpowiednie zasoby żelaza w organizmie są potrzebne, aby dostarczyć wystarczającą ilość tlenu do tkanek matki i dziecka.
Zatem warto zadbać o właściwy poziom żelaza w diecie odpowiednio wcześnie, zwłaszcza jeśli kobieta planująca ciążę jest w grupie zagrożenia niedokrwistością – stosuje dietę wegańską lub wegetariańską, ma zaburzenia wchłaniania, obficie miesiączkuje.
Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości w ciąży.
Dolna granica normy stężenia hemoglobiny w ciąży uznawana przez WHO wynosi: 11 g/dl (6,8 mmol/l).
WHO definiuje niedokrwistość w ciąży jako wartość stężenia Hb poniżej 11 g/dl w każdym trymestrze ciąży.
Jest to duże uproszczenie interpretacyjne, ale pozwala na ujednolicenie postępowania i zastosowania odpowiedniego leczenia. Przy konieczności suplementacji żelazem bardziej przydatnym jest podział norm stężenia hemoglobiny z rozbiciem na poszczególne trymestry ciąży. Taki, również uproszczony, schemat podaje CDC (Centers for Disease Control and Prevention – Centrum Zwalczania Chorób) uznając stężenie Hb < 11 g/dl w I i III trymestrze i stężenie Hb < 10,5 g/dl w II trymestrze, jako granice rozpoznania niedokrwistości w ciąży.
Należy również pamiętać o innych możliwych przyczynach niedokrwistości w ciąży jak choroby przewlekle, infekcje, niedobór wit. B12 czy nowotwory złośliwe.
Biorąc powyższe pod uwagę, u kobiet ciężarnych wskazana jest wnikliwa analiza średniej objętości krwinki czerwonej (MCV) i stężenia ferrytyny, co pozwoli na wdrożenie u nich odpowiedniego suplementu diety zawierającego żelazo w małych dawkach (do 30 mg).
Żelazo – dawka w ciąży
Według ekspertów z PTGiP, powołujących się na liczne badania, można uznać, że u kobiet z zapasem żelaza wynoszącym ok. 500mg, co odpowiada stężeniu ferrytyny ok. 60-70 mcg/l, prawdopodobnie nie wystąpi anemia i niedobór żelaza w ciąży, mimo braku suplementacji.
To stanowisko PTGiP jest w opozycji do WHO, które w raporcie „The Global Prevalence of Anaemia in 2011“ podaje, że w regionie europejskim anemia występuje u ok. 20-40% kobiet ciężarnych w wieku 15-49 lat, dlatego zaleca suplementację żelaza u wszystkich ciężarnych i planujących ciążę w dawce 30-60 mg/dobę, w celu zmniejszenia ryzyka powikłań okołoporodowych, infekcji, niskiej masy urodzeniowej i porodów przedwczesnych.
PTGiP i większość innych światowych towarzystw naukowych zaleca suplementację żelaza jedynie w przypadku jego niedoboru. Argumentują to potencjalnym niekorzystnym wpływem nadmiaru żelaza na przebieg ciąży i wyniki położnicze. Dodatkowo podkreślają, iż pierwiastek ten, bierze udział w powstawaniu reaktywnych form tlenu, odpowiedzialnych między innymi za rozwój insulinooporności i zmniejszonego wydzielania insuliny przez komórki B trzustki. Wskazują też na możliwy związek między nadmiarem żelaza, a ryzykiem wystąpienia preeklampsji (stanu przedrzucawkowego) – szczególnie u kobiet suplementujących żelazo przed 16 t.c. bez obniżonego stężenia hemoglobiny (Hb > 13,2 g/dl na początku II trymestru).
PTGiP powołuje się także na doniesienia z dużych metaanaliz, gdzie wykazano korelację między częstością występowania cukrzycy typu 2 i cukrzycy ciążowej a ilością zmagazynowanego w organizmie żelaza mierzoną stężeniem żelaza, hemoglobiny i ferrytyny w surowicy krwi. Dodatkowo wspomniano badania, w których częstsze występowanie cukrzycy ciążowej obserwowano u kobiet suplementujących żelazo przy prawidłowym stężeniu hemoglobiny. W badaniu występowanie cukrzycy ciążowej było częstsze w grupie kobiet z Hb > 12 mg/dl przyjmujących średnio 14,4 mg żelaza w diecie + średnio 27 mg w postaci suplementów Fe2+ w okresie przedkoncepcyjnym i w pierwszym trymestrze.
Zatem wykonywanie badań morfologii krwi stanowi podstawowy element w standardzie postępowania z ciężarną oraz przy decyzji o wdrożeniu bądź nie suplementacji żelaza. Badania krwi powinny opierać się na analizie stężenia hemoglobiny i hematokrytu, ale również wartości MCV. W przypadku stwierdzenia niedokrwistości, rekomenduje się badanie poziomu ferrytyny, który rozstrzyga o konieczności włączenia leczniczych dawek żelaza.
O całkowitym wyczerpaniu żelaza z puli żelaza zapasowego świadczy stężenie ferrytyny <12 mcg/l. Przy wartościach ferrytyny wynoszących < 60 mcg/l u kobiet bez anemii, można rozważyć suplementację żelazem w formie doustnej, w tzw małych dawkach do ok. 30 mg/dobę od 16 tygodnia ciąży, przez dłuższy okres, co jest związane z dostępnością białek magazynujących i transportowych.
