Białka, węglowodany i tłuszcze – wszystkie trzy makroskładniki odżywcze są niezbędne w ciąży i odgrywają istotną rolę w rozwoju i dojrzewaniu kluczowych tkanek, w tym płodu (centralny układ nerwowy i łożysko), macicy, piersi i układu odpornościowego, a także utrzymania układu oddechowego, sercowo – naczyniowego i nerek podczas ciąży.
W tym artykule przyjrzymy się bliżej białkom i ich roli jaką odgrywają w ciąży. Dowiesz się jakie jest zalecane spożycie białka przez kobiety w ciąży, za co jest odpowiedzialne i gdzie je znaleźć w pożywieniu.
Białko w ciąży (skrócona wersja odpowiedzi dla leniwców)
1 . Za co jest odpowiedzialne białko w ciąży?
Budowa kluczowych tkanek u matki i płodu oraz przyrost beztłuszczowej masy ciała.
2 . Jaka jest zalecana podaż białka w ciąży?
1,2 g/ kg masy ciała/dobę
3 . Do dobrych źródeł białka zaliczamy:
- mięso (w tym z ryb i drobiu)
- jaja, mleko i produkty mleczne
- produkty zbożowe
- rośliny strączkowe
- orzechy
Białko w ciąży (rozszerzona wersja odpowiedzi dla prymusek)
Białko
Białka są złożonymi polimerami zbudowanym z 20 różnych L-α- aminokwasów.
Są syntezowane we wszystkich żywych komórkach. Rodzaj i kolejność (sekwencja) aminokwasów w łańcuchu białkowym są zdeterminowane genetycznie. Wspierają metabolizm i wspomagają wzrost komórek i tkanek. Każdy aminokwas ma odmienny wpływ i działanie na nasz organizm. Jednak, aby organizm prawidłowo funkcjonował, wszystkie one muszą występować w równowadze.
Większość z tych aminokwasów organizm potrafi sam syntetyzować z materiału dostarczonego mu z zewnątrz, jednak niektórych z nich nie potrafi wyprodukować samodzielnie. Z 20 L-α-aminokwasów występujących w białkach 12 jest syntetyzowanych w organizmie (aminokwasy endogenne), a 8 nie (aminokwasy egzogenne), 2 (aminokwasy względnie egzogenne) są syntetyzowane, ale w okresie wzrostu organizmu w niewystarczających ilościach).
- Aminokwasy egzogenne to te, które muszą być dostarczone z pożywieniem, ponieważ organizm ludzki i zwierzęcy nie ma zdolności do syntezy tych związków z innych składników lub też syntetyzuje je w ilości niewystarczającej w stosunku do potrzeb organizmu. Jedynym źródłem aminokwasów egzogennych jest rozpad białek.
Należą do nich: fenyloalanina, izoleucyna, leucyna, walina, metionina, treonina, tryptofan, lizyna
- Aminokwasy endogenne to te, które nasz organizm potrafi samodzielnie syntetyzować.
Należą do nich: alanina, glicyna, kwas asparaginowy, asparagina, kwas glutaminowy, glutamina, prolina, seryna i cysteina
- Aminokwasy względnie egzogenne:
Należą do nich: arginina i histydyna
Do prawidłowego działania organizmu niezbędne są wszystkie aminokwasy egzogenne.
Obecność aminokwasów egzogennych w białku określa jego wartość biologiczną. W zależności od tego rozróżniamy:
- białka pełnowartościowe – zawierające w swoim składzie wszystkie aminokwasy egzogenne w odpowiednim stosunku i odpowiednich ilościach (np. białko mięsa, jaj, kazeina mleka)
- białka niepełnowartościowe – głównie roślinne, które w swoim składzie nie mają wszystkich aminokwasów egzogennych (np. żelatyna – produkt denaturacji kolagenu)
Białka proste zawierają tylko aminokwasy, natomiast białka złożone poza aminokwasami posiadają dodatkowy, niebiałkowy składnik będący integralną częścią cząsteczki.
Funkcje
Białka pełnią funkcję w:
- zapewnieniu aktywności komórek jako: enzymy, receptory, hormony (np. insulina, glukagon), czynniki wzrostu
- w transporcie i przechowywaniu małych cząsteczek i jonów (np. albuminy, globuliny, hemoglobina, mioglobina, ceruloplazmina),
- koordynacji ruchu (aktyna, miozyna),
- utrzymywaniu struktury (np. kolagen, keratyna)
- obronie przed substancjami obcymi (przeciwciała, dopełniacz, cytokiny),
- kontroli ekspresji genetycznej.
Zapotrzebowanie organizmu na białko
Ustalenie zapotrzebowania na białko jest trudne, ponieważ białka podlegają stałym, intensywnym przemianom metabolicznym i interakcjom zarówno z metabolizmem energii, jak i z wieloma innymi składnikami odżywczymi. Przyjęto zatem zasadę, iż ostateczna wielkość zapotrzebowania ustalana jest na podstawie bilansu azotu. Takie założenie przyjęli eksperci WHO/FAO/UNU. W normach opracowanych przez EFSA również uznano, że podstawą oceny wielkości zapotrzebowania na białko jest bilans azotu w organizmie człowieka.
Bilans azotu wynika z różnicy między spożyciem azotu a jego stratami. U zdrowej osoby, przy zachowaniu równowagi energetycznej i dostarczeniu ilości białka wystarczającej do pokrycia strat, bilans azotu wynosi zero.
Białko w ciąży
Białko jest są podstawowym makroskładnikiem diety człowieka i koniecznym w czasie ciąży, częściowo ze względu na kaloryczność (1 g dostarcza 16,7 kJ, czyli 4 kcal), zwłaszcza wówczas, gdy niewystarczająca jest dostępność energii z węglowodanów i tłuszczów, ale przede wszystkim dlatego, że jest głównym dostarczycielem azotu i niezbędnych aminokwasów do budowy kluczowych tkanek u matki i płodu.
Zatem zwiększone spożycie białka w ciąży równoważy większe zapotrzebowanie organizmu i zapobiega wystąpieniu ujemnego bilansu azotu.
Normy spożycia białka dla kobiety w ciąży
W polskich normach zalecana podaż białka w ciąży wynosi 1,2g/ kg aktualnej masy ciała/ dobę.
Według wspólnego raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Uniwersytetu Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNU), dodatkowe bezpieczne spożycie białka dla zdrowej kobiety zyskującej 13,8 kg masy ciała podczas całej ciąży wynosi 0,7, 9,6 i 31,2 g/dobę, odpowiednio w pierwszym, drugim i trzecim trymestrze ciąży.
Natomiast normy Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) na białko na poziomie zalecanego spożycia zakładają zwiększenie jego zawartości w diecie w I trymestrze o minimalną ilość 1 g/dobę, w II trymestrze o 9 g/dobę, a w III trymestrze o 28 g/dobę w porównaniu do kobiet niebędących w ciąży (referencyjna masa ciała kobiet × 0,83 g/kg m.c./dobę).
Zalecana ilość białka wyrażona jako % energii, podczas ciąży jest taka sama jak u kobiet niebędących w ciąży.
Źródła białka
Do dobrych źródeł białka zaliczane są białka pochodzenia zwierzęcego: jaja, mleko i produkty mleczne, mięso, w tym z ryb i drobiu.
Spośród białek roślinnych większą wartością odżywczą charakteryzują się białka z produktów zbożowych, takich jak m.in. jęczmień, owies, kukurydza, makaron, ryż, kasza bulgur oraz białka wszystkich suchych nasion roślin strączkowych, w tym soi, soczewicy, fasoli, grochu lub białka orzechów włoskich, ziemnych, nerkowca czy sezamu. Warzywa są natomiast znacznie uboższe w białko.
W planowaniu prawidłowej diety kobiety ciężarne powinny uwzględniać w posiłku różnorodne źródła białka zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego (na przykład jaja lub produkty mleczne) zwiększając tym samym wartość odżywczą posiłku, dzięki uzupełnianiu składu aminokwasów. Mieszanina aminokwasów z różnych rodzajów białek umożliwia realizację zapotrzebowania organizmu człowieka na niezbędne aminokwasy. Zasada ta wykorzystywane jest w planowaniu prawidłowych diet przez nas dietetyków, co zapewnia prawidłowy metabolizm.