Składniki mineralne są niezbędne, aby organizm człowieka mógł prawidłowo funkcjonować. Każdy z nich spełnia kilka bardzo ważnych funkcji m.in. są materiałem budulcowym kości, zębów, skóry i włosów, wchodzą w skład enzymów, biorących udział w zachodzących procesach metabolicznych, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową i utrzymują równowagę kwasowo-zasadową.
Składniki mineralne dzielimy na makro i mikroelementy:
Makroelementy to te, których zapotrzebowanie przekracza 100 mg/dzień/osobę; należą do nich: wapń Ca, fosfor P, magnez Mg, sód Na, potas K, chlor Cl, siarka S.
Mikroelementy wystarczają człowiekowi w ilościach poniżej 100 mg/dzień/osobę; należą do nich: jod I, żelazo Fe, cynk Zn, mangan Mn, miedź Cu, kobalt Co, molibden Mo, fluor F, selen Se, chrom Cr.
JOD
Należy do grupy mikroelementów niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania człowieka. Organizm potrzebuje go do produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i jej aktywnej formy trijodotyroniny (T3) – niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu. Od prawidłowego stężenia hormonów tarczycy we krwi zależy m.in. prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu oraz układu nerwowego. Hormony tarczycy regulują też procesy wzrostu i dojrzewania komórek organizmu. Ponadto biorą udział w procesach oddychania komórkowego i wytwarzania energii. Są niezbędne do utrzymania prawidłowej temperatury ciała.
Jak widać, jod jest pierwiastkiem pełniącym ważne funkcje w organizmie, niestety mało rozpowszechnionym w przyrodzie. Większe jego ilości możemy odnotować w glebie i w wodzie z okolic nadmorskich oraz solankach. Im dalej od morza tym jodu jest mniej, dlatego okolice górskie często narażone są na niedobór tego pierwiastka. Występuje również w wielu codziennych produktach spożywczych, takich jak mleko, jaja (jeśli pochodzą od zwierząt karmionych paszą bogatą w ten pierwiastek), warzywa (o ile pochodzą z terenów, gdzie jod występuje w glebie i w wodzie). Najwyższą zawartość jodu mają produkty pochodzenia morskiego (skorupiaki, mięczaki, ryby np. dorsz, halibut).
Dobowe zapotrzebowanie człowieka na jod jest zróżnicowane w zależności od wieku i stanu fizjologicznego.
Poniżej zalecane dzienne spożycie (RDA) jodu podane w mikrogramach μg.
niemowlęta | 110 μg |
dzieci od 5. miesiąca życia do 1. roku życia | 130 μg |
dzieci od 1. do 6. roku życia | 90 μg |
dzieci od 7. do 9. roku życia | 100 μg |
chłopcy od 10. do 12. roku życia | 120 μg |
chłopcy od 13. do 18. roku życia | 150 μg |
dziewczęta od 10. do 12. roku życia | 120 μg |
dziewczęta od 13. do 18, roku życia | 150 μg |
mężczyźni | 150 μg |
kobiety | 150 μg |
kobiety w ciąży | 220 μg |
laktacja | 290 μg |
Źródło: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod. red. Jarosz M., Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012
W czasie ciąży zapotrzebowanie na jod wzrasta. Spowodowane jest to zabezpieczeniem potrzeb rosnącego płodu – wzmożoną produkcją hormonów tarczycy, odpowiedzialnych za podział komórek oraz regulację wzrostu, układu kostnego oraz rozwoju mózgu dziecka. Tarczyca płodu wytwarza własne hormony dopiero od 12 tygodnia ciąży, do tego czasu to mama jest ich źródłem. Dlatego już w pierwszych tygodniach ciąży należy sprawdzić poziom zawartości tego mikroskładnika w organizmie, a następnie skonsultować z lekarzem ewentualną suplementację. Również kobiety karmiące potrzebują więcej jodu, aby uzupełnić straty pierwiastka wydzielanego z mlekiem.
Skutki niedoboru jodu w diecie:
Kiedy nie dostarczamy naszemu organizmowi odpowiedniej ilości jodu dochodzi do schorzeń nazwanych zaburzeniami z niedoboru jodu (IDD – Iodine Deficiency Disorders). Długotrwałe niedobory tego pierwiastka prowadzą do:
◊ niedoczynności tarczycy (zbyt niskie wytwarzanie hormonów tarczycy) – objawami są: ospałość, spowolnienie umysłowe, spadek wydolności umysłowej, obniżenie temperatury ciała i uczucie zimna, sucha i łuszcząca się skóra
◊ przerostu tarczycy i powstania tzw. wola endemicznego
◊ opóźnienia rozwoju umysłowego i fizycznego u dzieci, w skrajnych przypadkach do kretynizmu (nieodwracalny niedorozwój umysłowy, spowodowany niedoczynnością tarczycy w życiu płodowym lub u noworodków)
◊ zaburzenia rozrodczości (poronienia, przedwczesne porody)
◊ obniżenia odporności immunologicznej organizmu
◊ zwiększonego występowania raka żołądka
Głównym czynnikiem występowania zaburzeń jest niska podaż jodu z pożywieniem i wodą, dlatego istnieje konieczność uzupełniania diety w ten pierwiastek. Niedobór jodu niweluje się współcześnie przez jodowanie powszechnie spożywanych produktów żywnościowych. W Polsce od 1997 sól kuchenna jest obowiązkowo wzbogacana jodkiem potasu lub jodanem potasu ( z obowiązku jodowania wyłączona jest sól stosowana w przemyśle spożywczym). Pamiętajmy jednak, iż program jodowania soli nie powinien oznaczać wzrostu jej spożycia. Jod zawarty w soli ma znaczenie zapobiegawcze, a nie lecznicze. Jest wiele innych źródeł, które mogą dostarczyć tego składnika, np. suplementy diety (zawsze pod kontrolą lekarza lub dietetyka), wody mineralne (np. Ustronianka z jodem – w jednym litrze zawiera dawkę jodu pokrywającą 100% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek) czy leki (np. dla osób z nadciśnieniem, które muszą wyeliminować sól z diety).
Stosunkowo duże pokłady jodu znajdują się także w nabiale i jajkach. To właśnie z produktów mlecznych pochodzi około 37 proc. jego dziennego zapotrzebowania. Dobowe zapotrzebowanie na jod jest bardzo małe, ok. 150 mikrogramów, w ciągu całego życia potrzeba zatem zaledwie kilka gramów jodu. Warto wspomnieć też, że niektóre warzywa, głównie z rodziny krzyżowych (np. kapusta), zawierają rodanki, które działając antagonistycznie do jodków, mogą pogorszyć przebieg niektórych schorzeń tarczycy.
Skutki nadmiaru jodu w diecie:
Zarówno niedobór, jak i nadmiar jodu jest groźny dla zdrowia. A w obliczu dynamicznie rozwijającego się rynku produktów wzbogacanych oraz coraz powszechniejszego i niekontrolowanego stosowania różnego rodzaju suplementów diety (jod pomaga w utrzymaniu zdrowej skóry, włosów, paznokci i zębów, ułatwia usuwanie wielu toksyn z organizmu, wzmacnia układ odporności, wpływa na proces spalania tłuszczu i zmniejsza apetyt na słodycze, dlatego bywa wykorzystywany w preparatach odchudzających) wysokie spożycie składników mineralnych budzi coraz większy niepokój. Nadmiar jodu może być również wynikiem spożywania za dużych ilości produktów pochodzenia morskiego (np. ryb, alg). Długotrwałe zażywanie zwiększonych dawek jodu prowadzi do:
◊ nadczynności tarczycy (co skutkuje wzmożoną pobudliwością nerwową, chudnięciem, biegunkami)
◊ ryzyka wystąpienia ostrych reakcji np. wzmożonej czynności gruczołów ślinowych, nadmiernego wydzielania śluzu w oskrzelach, zmian skórnych czy odczynów alergicznych
◊ u osób ze skłonnością do zaburzeń pracy tarczycy nadmierna podaż jodu może prowadzić do pojawienia się lub zaostrzenia chorób autoimmunologicznych (np. Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa: w każdym z tych przypadków ustalenia dietetyczne należy uzgodnić z endokrynologiem)
◊ przy ostrym zatruciu jodem (na szczęście zdarza się rzadko i wiąże się z przyjęciem bardzo dużych dawek rzędu kilku gramów) może dojść m.in. do białkomoczu, zaburzeń ze strony serca
Nie ma jednak powodu, by obawiać się domieszki jodu w naturalnych produktach spożywczych, gdyż większość osób wykazuje duża tolerancję na wysokie spożycie jodu z żywnością.
***
Jod jest potrzebny naszemu organizmowi do prawidłowego funkcjonowania. Niektórzy muszą na niego uważać, a przyszłe mamy kontrolować jego poziom i pilnować, by w razie potrzeby dostarczyć go więcej. Dla zdrowia korzystna jest zbilansowana dieta z dużą ilością świeżych warzyw, owoców oraz mniejszą ilością chudego mięsa zwierzęcego, zastąpionego 2, 3 razy w tygodniu rybą. Warto też wybrać się nad morze i pospacerować jego brzegiem, głęboko wdychając powietrze – przyjemnie i zdrowo jednocześnie 🙂
Źródło:
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/43010/1/9241592001.pdf
http://www.izz.waw.pl/attachments/article/33/NormyZywieniaNowelizacjaIZZ2012.pdf
https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/